در اجرای سازههای عظیم، علاوه بر مسائل مختلفی که در محاسبات و طراحی آنها مطرح است، تکنولوژی ساخت نیز مسئله مهمی است که میتواند بر تمام طرح تأثیرات زیادی داشته باشد. سازههای بتن آرمه نیز از این مسئله مستثنی نیستند. در سالیان متمادی روشهای جدیدومؤثری برای تسهیل در قالب بندی بتن به وجود آمده است. یکی از این روشها استفاده از قالبهای لغزنده (به انگلیسی: slip form) است که بیشتر برای اجرای سازههای مرتفع مورداستفاده قرار میگیرد.
تجربه نشان داده است که استفاده از قالبهای لغزنده مؤثرترین روش اجرائی سازههای بتنی مرتفع با مقطع و ضخامت دایره متغیر، همانند برجهای تلویزیونی، سیلوها، برجهای خنککننده میباشد
ساخت یک سازهٔ بتونی با روش قالب لغرنده
اساس روش اجرای قالب لغزنده عمودی این است که قالب به ارتفاع ۱ تا ۱٫۵ متر در فواصل زمانی متناوب به بالا کشیده میشود. در ضمن بالا کشیدن قالب عملیات بتن ریزی و آرماتور بندی نیز ادامه مییابد و دائماً مخلوط بتن از بالا به درون قالب ریخته شده و ضمن حرکت قالب به سمت بالا بتن سخت شده از قسمت زیرین قالب جا میماند. سرعت حرکت قالب به نحوی تنظیم میشود که بتن در زمان خارج شدن از قالب ضمن تحمل وزن خود، جهت حفظ شکل خود از مقاومت کافی برخوردار باشد. قالب بندی لغزان قائم را میتوان بر اساس حرکت پیوسته انجام داد و یا آن را طوری برنامه ریزی کرد که در ارتفاع معینی متوقف گردد و سپس حرکت لغزان خود را مجدداً از سر گیرد. معمولاً حرکت قالب لغزان با سرعتی یکنواخت صورت میگیرد. در صورتی که قالب لغزان دارای توقف باشد درزهایی به وجود میآیند که با درزهای میان مراحل بتن ریزی در عملیات ساختمانی با قالب ثابت فرقی ندارد. قالب لغزنده در امتداد قائم با سرعتی یکنواخت حرکت میکند و این سرعت به اندازهای است که هر مقطع از بتن در طول مدت زمان لازمی که برای گیرش اولیه نیاز دارد درون قالب میماند. روش قالب لغزنده عمودی برای سازههای پوستهای با ضخامت جدار ثابت و یا تقریباً ثابت به کار میرود. قالبهای لغزان قائم توسط جکهایی به بالا حرکت داده میشوند که بر روی میلههای صاف یا لولههای سازهای کار گذاشته شده در بتن سخت عمل میکنند. این جکها ممکن است از نوع دستی، بادی، برقی و یا هیدرولیکی باشند. سکوهای کار و داربستهای کارگران پرداختکار نیز به قالب بندی متصل و به همراه آن حرکت میکنند.
این نوغ قالب برای ریختن بتن دیوارهای طولانی، کف و جداره کانالهای بزرگ، بتن ریزی شیبها، کف تونلها و سطح راهها به کار میرود. به دلیل اینکه اکثر قالب بندیهای افقی لغزان بر روی تکیه گاه ثابت قالب مانند سنگ یا خاک انجام میشود، این عملیات اصولاً عملیات تحکیم، شمشه کشی، پرداختکاری است. ماشین قالب لغزان معمولاً بر روی ریل یا سکوی شکل داده شده حرکت میکند. بخش دریافت بتن ماشین ناوهای است که برای توزیع یکنواخت بتن در تمامی بخشهای قالب طراحی شده است. متراکم ساختن بتن توسط لوله لرزانی انجام میشود که با لبه جلویی قالب موازی و کمی جلوتر از آن قرار دارد. متراکم کردن بتن سازه را میتوان با ویبراتورهای دستی نیز انجام داد. لولههای بتنی در جای یکپارچه نیز با استفاده از روش قالب بندی لغزان افقی تولید میشوند. ساخت پوششی کامل تونل با قالب بندی لغزان نیز انجام شده است.
قالبهای رونده یا قالبهای بالا رونده قالبهایی هستند که پس از هر بار بتن ریزی از سطح بتن فاصله گرفته و به صورت خزنده (با فشار جک و یا با استفاده از کارگر و جرثقیل) جابجا میشوند. این قالبها معمولاً برای اجرای دیوارهای بلند کاربرد دارند. در اجرای سنتی دیوارهای بلند لازم است که دو طرف دیوار داربست بندی گردد اما در شیوه قالبهای رونده، قالب هر مرحله به مرحله قبلی متکی شده و قالب همانند یک صخره نورد به سمت بالا صعود کرده و مراحل فوقانی دیوار را به اجرا در میآورد، بدون اینکه نیاز به داربست جانبی داشته باشد. هر مرحله از اجرای دیوار به این شیوه را لیفت میگویند. در این قالبها از دو سری قالب استفاده میشود و در هر مقطع یک سری قالب بر بالای سر قالب سری قبل استقرار پیدا میکند. بدین ترتیب که در حدود ۵۰ تا ۷۰۰ سانتیمتر از بالای قالب، سوراخی کار گذاشته میشود و قالب توسط جرثقیل بلند شده و پای آن در سوراخ مذکور توسط بولت محکم میشود و قالب توسط جک در وضعیت شاقول تثبیت میشود. سوراخ لیفت اول در لیفت دوم نیز ایجاد میگردد تا در اجرای لیفت سوم مورد استفاده قرار گیرد.
اصطلاح قالب پرنده به سیستمی اطلاق میشود که اجزا آن به یکدیگر متصل شده و یک واحد بزرگ را تشکیل میدهند که به آن عرشه میگویند. این سیستم برای قالب بندی دال بتنی در ساختمانهای چندین طبقه مورد استفاده قرار میگیرد. پس از آنکه بتن هر طبقه ریخته شده و مقاومت لازم را کسب کرد، قالب پرنده (بدون جاسازی اجزا) از بتن جدا شده و به صورت افقی به سمت بیرون ساختمان حرکت داده میشود و در بیرون ساختمان بالا کشیده میشود تا در موقعیت جدید برای یک دال دیگر مورد استفاده مجدد قرار گیرد. اصطلاح "قالب عرشه پرنده" از آنجا گرفته شده است که این قالب به سمت بیرون ساختمان حرکت داده میشود (پرواز میکند) و به سمت بالا کشیده میشود تا در تراز طبقه بالاتر مورد استفاده قرار گیرد. هر واحد قالب پرنده از اجزا سازهای مختلفی از جمله: خرپاها، تیرها، تیرچهها و رویه فلزی یا پلاستیکی تشکیل و مونتاژ میشود تا چندین بار مورد استفاده قالب بندی دالهای ساختمان قرار گیرند. این قالبها را میتوان برای نگاه داشتن تیرها و شاه تیرها، دالها و سایر اجزا سازهای مورد استفاده قرارداد
یوغ دو وظیفه اصلی دارد، مقاومت در مقابل فشارهای جانبی بتن، وانتقال بارها به محل میله جکها. وظیفه پشت بندها نیز دادن مقاومت خمشی به قالب بدنه وانتقال فشار قالب هابه یوغها میباشد. سکوی نازک کاری، عرشه اجرایی، وسکوی طرهای به پشت بندهای افقی متصل میشوند. اتصال پشت بندها به یوغ باید قادر به حمل این بارها باشد. قالب بدنه که میتواند از الوارهای چوبی، پانلهای فلزی ویا پانلهای ساخته شده از چند لایی باشد، مستقیماً به پشت بندهای افقی متصل میشود.
از قالبهای لغزان در سازههای زیر استفاده میگردد:
معایب استفاده از قالب
در تاسیس یک ساختمان نیازبه همکاری مهندس عمران ومعماروتکنسین
ساختمان وحتی مهندس برق وتاسیسات نیز میباشد به همین دلیل رشته عمران مرتبط با تمام رشته هامیباشد.
اصولا کارهایی راکه برای احداث یک ساختمان صورت میگیرد بسیار گسترده میباشد وبه علت محدود بودن زمان کارآموزی نمیتوان تمام کارهای انجام شده رادید و از نزدیک لمس کرد.در این مجموعه سعی شده است تاحدودی به بیان مراحل مختلف اجراازقبیل تخریب وآماده سازی زمین وتجهیزکارگاه وساخت و اجرای بتن وقالب بندیوآرماتوربندی واجرای سقف تیرچه بلوک پرداخته شود.
تخریب:
زمین احداث این منزل مسکونی یک زمین صاف وهموارشده نبود بلکه یک ساختمان فرسوده وکلنگی بود که باید تخریب میشد.
تخریب این ساختمان در دومرحله صورت گرفت که ابتدا سقف ان توسط کارگران تخریب شداما دیوارها وکف ان توسط لودرتخریب گردید وپس ازآن اقدام به خروج همه نخاله ها از محل کارگاه شد.
قبل از این مرحله اقدام به بریدن همه تیراهنهای سقف توسط هوا برش شد و همه درب وپنجره ها و تمام کابینتها وشیرآلات ولوله های آب از محل کارگاه خارج شد.
دو حلقه چاه نیزدرمحل وجود داشت که با شفته آهک وقلوه سنگ پر شد.
رعایت اصول ایمنی در تخریب:
قبل از هر چیز باید روش تخریب مشخص شود و کار برای عوامل اجرایی شرح داده شود. تخریب در معابر عمومی باید درمحوطه ای محصور با نرده های حفاظتی به ارتفاع دو متری انجام شود.
کلیه کارگران میبایست مجهزبه کلاه ایمنی باشند ودر ساعات غیر کاری به هیچ عنوان نباید اقدام به برداشتن حصار کرد.
تمامی راههای عبورومرور افراد غیر مسؤل به کارگاه باید مسدود شود.
به هیچ عنوان نباید مسیر ریزش آوار به عنوان مسیراصلی انتخاب شود ودر هنگام عملیات تخریب از اب برای ته نشین کردن غبار در محیط جلو گیری شود.
البته در اجرای اصول ایمنی درعملیات تخریب این پروژه ازحصار و نرده به علت خلوت بودن محیط استفاده نشد اما برای ایمنی و اطمینان بیشترراههای ورودی به صورت موقت مسدود شد وهمچنین از آب پاشی برای کم کردن گرد وخاک استفاده شد.
تجهیز کارگاه:
برای تجهیز کارگاه باید مصالح وابزار مورد نیازبه کارگاه آورده شود.
مصالحی مانند سیمان که به دو صورت فله وپاکتی موجود میباشددر کارگاه میبایست به نحوی درست انبار شود که البته در این پروژه بیشتر از سیمان پاکتی استفاده شد.
روش نگهداری ازسیمان در قسمت بعد توضیح داده خواهد شد.
برای جلوگیری از شلوغ شدن کارگاه معمولا موارد مصرف شن وماسه ازقبل پیش بینی میشد وبه صورت روزانه به گارگاه منتقل میشد.
انبارکردن سیمان:
درموقع انبار کردن سیمان باید دقت شود که رطوبت هوا وزمین باعث فاسد شدن سیمان نشود.در این پروژه برای انبار کردن پاکتهای سیمان ابتدا تمامی پاکتها برروی قطعات تخته که بازمین حدود ده سانتیمتر فاصله داشت قرار داده شد وکیسه ها در ردیفهای ده تایی روی هم چیده شد.
علت این کار این است که اگربیش ازده کیسه را روی هم قرار دهیم کیسه های زیرین دراثر فشار زیاد سخت شده ودرصورت نگهداری دراز مدت غیر قابل مصرف خواهند شد واستفاده ازانها منوط به آزمایش سیمان خواهد بود.
چنانچه سیمانهای سخت شده به راحتی با دست پودرشوند قابل مصرف در قطعات بتنی میباشند درغیر اینصورت سیمان فاسد شده وبرای اطمینان بیشترازفاسد شدن ان از آزمایشهایی استفاده میکنند.
بتنی که باسیمان فاسد شده ساخته میشود باربر نبوده و نمیتوان از ان در قطعات اصلی ساختمان مانند تیرهاو ستونها وسقف استفاده کرد.
چنانچه این سیمانها کاملا فاسد نشده باشند میتوان ازانها به عنوان ملات برای فرش موزاییک ویا اجرای بتن مگر استفاده نمود.
اگر بخواهیم سیمان را برای مدت طولانی انبار کنیم باید تا انجا که امکان دارد با دیوارهای خارجی انبارفاصله داشته باشد.
البته چون در این پروژه از سیمان پاکتی استفاده شد برای نگهداری پاکتها در فضای بازپس از اینکه انها را بر روی چوبهای تراورس قرار دادند روی انها را با ورقه های پلاستیکی پوشانیدند تا از نفوظ رطوبت به انها جلوگیری شود.
اگرسیمان به طرزصحیح انبارشود حتی تا یک سال بعد نیزقابل استفاده خواهد بود البته فقط ممکن است زمان گیرش آن قدری به تاخیر بیافتد ولی درمقاومت 28 روزه ان تاثیری نخواهد داشت.
پیاده کردن نقشه:
پس از بازدید از محل اولین قدم در ساخت یک ساختمان پیاده کردن نقشه میباشد منظور از پیاده کردن نقشه انتقال نقشه ساختمان از روی کاغذ برروی زمین با ابعاداصلی است.بطوری که محل دقیق پی ها وستونها ودیوارها وزیرزمینهاو عرض پی ها روی زمین بخوبی مشخص باشد.
همزمان با ریشه کنی وبازدید ازمحل باید قسمتهای مختلف نقشه ساختمان مخصوصا نقشه پی کنی کاملا مورد مطالعه قرارگرفته بطوری که در هیچ قسمت نقطه ابهامی وجود نداشته باشد وبعدا اقدام به پیاده کردن نقشه بشود.
باید سعی شود حتما در موقع پیاده کردن نقشه از نقشه پی کنی استفاده شود.
در انجام پیاده کردن نقشه این ساختمان که پروژه من بود با توجه به کوچک بودن ساختمان از متر وریسمان استفاده شد.
ابتدا محل کلی ساختمان روی زمین مشخص شدو بعد با کشیدن ریسمان در یکی ازامتدادهای تعیین شده وریختن گچ یکی ازخطوط اصلی ساختمان تعیین شد .بعد از ان خط دیگر ساختمان را که عمود بر خط اول میباشد رسم شد.
در اصطلاح بنایی استفاده از این روش را 3-4-5- میگویند.
درصورت قناس بودن زمین ممکن است دوخط کناری نقشه برهم عمود نباشند در این صورت یکی از خطوط