آماده کردن کار
قبل از آماده کردن کار، سطوح قطعات ساختمانی از نظر ترازهای قائم و افقی، باید کنترل شوند. دیوار بنایی نباید بیش از 10 میلیمتر از حالت شاقولی در یک طبقه خارج باشد و میزان انحراف در ارتفاع کل ساختمان، نباید از 30 میلیمتر بیشتر شود. برآمدگی و فرورفتگی در بدنه دیوار بنایی، باید از 10 میلیمتر کمتر باشد. انحراف از وضعیت تراز افقی، نباید از 20 میلیمتر در 10 متر طول بیشتر باشد. برای تیغهها میزان رواداری، 3 میلیمتر در متر ارتفاع و 10 میلیمتر در کل طول قطعه میباشد. بندها باید تا عمق 15 میلیمتر خالی و سطح دیوار با برسی سیمی تمیز شود. بلوکهای مسطح باید دارای شیار باشد وگرنه باید سطح آنها تیشهداری شود و با دریل در سطح آن سوراخهایی تا قطر یک سانتیمتر و عمق 2 سانتیمتر به فاصله 7 سانتیمتر ایجاد گردد. زدودن زیرسازی از رنگ و روغن و زبر کردن زیرسازی برای ایجاد چسبندگی بیشتر و آبپاشی بدنه کار، قبل از اجرای اندود لازم است.
3 12-1-3 حفظ مصالح و محوطه کار هنگام اندود
برای حفظ خواص مصالح چسباننده باید آنها را در محلی نگهداری نمود که رطوبت موجب خرابی آنها نشود. آهک زنده در اسرع وقت باید به کار برده شود، زیرا در طول زمان جذب رطوبت کرده و فاسد میشود. محل نگهداری آهک باید خشک باشد. آب و مصالح سنگی باید از آلودگی با خاک و مواد مضر حفظ شوند.
مواد افزودنی باید از تغییر درجه حرارت و یخزدگی که باعث تغییر خواص آنها میگردد، محفوظ باشند. شبکه فلزی زیرسازی باید در نقاط خشک و بدون رطوبت نگهداری شود تا زنگ نزند. پوسته خارجی قطعات گالوانیزه نباید زخمی شوند. سیمان پرتلند و گچ، نباید با یکدیگر مخلوط شوند. سطوح نمای مجاور، کفسازیهای تمام شده، تابلوهای نقاشی، پنجرههای آلومینیومی و تمام قسمتها و لوازمی که در اثر آلوده شدن به سیمان ممکن است، آسیب ببینند، باید قبل از اندودکاری پوشیده شود.
3 12-2-1 رواداری
رواداری همواری سطوح برای اندود با کیفیت عالی تا 2 میلیمتر، برای اندود با کیفیت خوب 2 تا 3 میلیمتر و برای اندود با کیفیتی قابل قبول 3 تا 5 میلیمتر در طول شمشه 3 متری در جهات مختلف خواهد بود. انحراف از امتداد قائم برای اندود با کیفیت عالی 1 میلیمتر در یک متر ارتفاع و کمتر از 5 میلیمتر در کل ارتفاع قطعه میباشد. برای اندود با کیفیت خوب این ارقام به 2 میلیمتر در هر متر ارتفاع و کمتر از 10 میلیمتر در کل ارتفاع قطعه میرسد. برای اندود با کیفیتی قابل قبول میزان انحراف از امتداد قائم در ارتفاع قطعه باید از 15 میلیمتر کمتر باشد. انحراف از تراز افقی برای اندود با کیفیت عالی باید 1 میلیمتر در یک متر و کمتر از 7 میلیمتر در طول قطعه باشد. این ارقام برای اندود با کیفیت خوب 2 میلیمتر در متر و کمتر از 10 میلیمتر در کل طول قطعه است. برای اندود با کیفیتی قابل قبول باید میزان انحراف از تراز افقی از 15 میلیمتر در طول قطعه کمتر باشد. کنترل رواداریها باید بر روی قشر میانی صورت گیرد. در مورد رواداری بستر اندودکاری به قسمت آمادهسازی کار مراجعه شود.
3 12-2-2 حداقل دوره مراقبت
دوره مراقبت و فاصله زمانی بین اجرای قشرها بستگی به نوع ملات دارد. حداقل دوره مراقبت و نگهداری رطوبت برای هر قشر، 2 روز است. فاصله زمانی اجرا بین قشر آستر و میانی، نباید از 2 روز کمتر باشد. فاصله زمانی اجرا بین قشر میانی و رویه، باید از 7 روز بیشتر باشد.
3 12-2-3 ضخامت و تعداد قشرهای اندودکاری
ضخامت کاهگل برای پشت بام حدود 5 سانتیمتر و برای داخل شیروانی 3 سانتیمتر است. کاهگل به عنوان قشر زیرین اندود گچ نباید به کار رود، زیرا آب مکیده، باد کرده، پس از خشک شدن قشر رویه به حالت اولیه برنمیگردد و طبله میکند. ضخامت اندود گچکاری، حداقل 5/2 سانتیمتر است و نباید از 3 قشر کمتر باشد. ضخامت قشر گچ و خاک 5/1 سانتیمتر و اندود گچ 1 سانتیمتر و گچ کشته پرداختی 2 میلیمتر است. زمان شروع و ختم گیرش به ترتیب برای گچ زودگیر 2 و 15، برای گچ معمولی 6 و 30 و شروع گرفتن برای گچ کندگیر نباید از 20 دقیقه بیشتر باشد، لذا در صورت استفاده از آهک شکفته برای کندگیر کردن تا 10 درصد وزن گچ، زمان شروع گرفتن به 12 دقیقه افزایش مییابد، برای این کار دوغاب آهک باید از الک با چشمه کمتر از 1 میلیمتر گذشته باشد. ضخامت اندودهای ماسه آهک، باتارد و ماسه سیمان حداقل 5/2 سانتیمتر است و نباید در کمتر از 3 قشر اجرا شود. ضخامت قشر آستر از 5/1 سانتیمتر، قشر میانی از 1 سانتیمتر و قشر رویه نباید از 3 میلیمتر کمتر باشد. این ارقام بیانگر حداقل ضخامت در مورد سطوح ناهموار در چهارچوب رواداریها هستند، به عبارت دیگر برای سطوح کاملاً هموار ارقام مذکور بیانگر حداکثر ضخامتها میباشند.
3 12-2-4 ملاتهای مورد مصرف
ملاتهای مناسب برای اندودکاری شامل ملات کاهگل، گچ و خاک، گچ، ماسه آهک، باتارد و ماسه سیمان است. برای جزئیات تهیه ملاتها به فصل مربوطه مراجعه شود.
3 12-2-5 اجرا
سطح نما باید فاقد موج، ناهمواری، ترک، لک و جداشدگی باشد. در مورد رویههای صیقلی که نور را منعکس کرده و ناهمواری را با شدت بیشتری آشکار میسازند، اجرا باید با دقت بیشتری توأم باشد. اندودهای ضخیم نباید در یک دست اجرا شوند، در غیر این صورت در اندود ترک ایجاد خواهد شد. همچنین برای جلوگیری از ایجاد ترک لازم است قبل از اجرای قشر رویه از سفت شدن قشر آستر اطمینان حاصل شود. برای داشتن اندود خوب باید:
الف: اندود ضخیم در یک دست اجرا نشود.
ب: قشر اندود بخصوص قشر رویه بر روی آستری که کاملاً سفت نشده اجرا نگردد، زمان لازم برای خشک شدن و افت لایهها در بخش اندودکاری سطوح داخلی ذکر شده است.
پ: نسبت بین مواد چسباننده و سنگدانهها به طور صحیح انتخاب شود و ماسه فاقد مواد چسباننده یا برعکس مواد چسباننده فاقد ماسه نباشد.
ت: از خشک کردن اندود در فضای آزاد (در برابر وزش باد یا تابش خورشید) یا حرارت مصنوعی خودداری شود. برای سطوح داخلی باید پنجرهها بسته باشند و برای سطوح خارجی باید از آبپاشی مداوم یا پوشش برای حفظ رطوبت استفاده شود.
ث: از مصرف دوباره ملات خودداری شود و در هر صورت کاربرد ضایعات ملات در ملات تازه از 10 درصد تجاوز نکند.
ج: برای جلوگیری از ترکهایی که در اثر جذب آب قشر زیرین در سطح اندود ظاهر میشود، باید زیرسازی یا قشر زیرین قبل از شروع قشر بعدی آبپاشی شود.
چ: برای جلوگیری از ترکهایی که در اثر نامتجانس بودن زیرسازی (مانند ترکهای ایجاد شده در فصل مشترک دیوار آجری و ستون فلزی) در سطح اندود ظاهر میشوند، باید از تور سیمی استفاده شود.
ح: از اجرای اندود روی زیرسازی خیلی خشک و یا اجرای قشرهای رویه و میانی بر روی قشر آستری که خیلی خشک باشد، خودداری شود، زیرا این امر باعث جداشدگی لایههای مختلف خواهد شد.
خ: قشر زیرین باید به وسیله خراش دادن به اندازه کافی زبر شود تا جداشدگی ناشی از عدم چسبندگی به وجود نیاید.
د: از اجرای قشر با مقاومت زیاد بر روی قشر با مقاومت کم خودداری شود. عکس این موضوع نیز اشکالاتی را ایجاد خواهد کرد. برای مثال از مجاورت اندود سیمانی و آهکی، باید پرهیز شود. اجرای اندود با آستر سیمانی و قشرهای میانی از باتارد و رویه با ماسه آهک، بهترین حالت و کمترین احتمال جداشدگی را دارا است.
ذ: برای جلوگیری از بروز لکههای نم و عرق، باید از اجرای اندود روی آستر نمدار خودداری شود، قشر آستر باید کاملاً خشک شود.
ر: آبپاشی باید بلافاصله بعد از گرفتن ملات، شروع و اندود سیمانی یک هفته به حالت مرطوب نگهداری شود.
ز: قسمت طبله کرده و جدا شده که به وسیله ضربات چکش چوبی با تولید صدای توخالی مشخص میشود، باید برداشته شود.
ژ: از کاربرد و مصرف ماسه حاوی املاح دریایی که
باعث زنگ در شبکه فولادی و ایجاد لک در نما میشوند، خودداری شود.
انواع اندودکاری متداول
متداولترین ملات های مصرفی در اندودکاری در حال حاضر در ایران، کاهگل، گچ و خاک، گچ، ماسه سیمان، باتارد و … است. این اندودها به روش های مختلفی اجرا میشوند. تخته مالهای، تگرگی، چکشی، آب ساب، شسته و موزائیکی از انواع مختلف اجرای اندودها به شمار میروند.
لایه های اندودکاری
اندودکاری عموماً در دو قشر آستر و رویه اجرا میشود.
قشر آستر به منظور ایجاد سطح صاف و تنظیم شیبها ساخته میشود و برای این کار در ابتدای امر، سطوح مورد نظر، شمشه گیری یا کرم بندی میشود. در ادامه با ملات مورد نظر اندود میشود.
قشر رویه که در حقیقت تزئین سطوح است و با استفاده از مصالح مختلفی اجرا میشود. انواع گچ بری ها و رنگ آمیزی های نما در قشر رویه انجام میشود.
مصالح مصرفی در اندودکاری
در فضاهای داخلی ساختمان، اندودکاری به دور از عوامل جوی و رطوبت است. بنابراین در این فضاها، معمولاً از ملات گچ و خاک برای اندود آستر و از اندود گچ خالص برای اندود رویه استفاده میشود. برای سطوح خارجی ساختمان و همچنین فضاهای مرطوب داخل ساختمان مانند حمام و استخر از ملات ماسه سیمان برای اندود آستر استفاده میشود. در این فضاها برای قشر رویه از ملات های موزائیکی، پودر سنگ- خاک سنگ- سیمان و … استفاده میشود.
افت مصالح
به مانند اغلب کارهای ساختمانی، در اندودکاری نیز حجم مصالح مصرفی بیشتر از حجم مصالح محاسباتی است. این تفاوت مقداری، ناشی از دو عامل عمده است. با توجه به ماهیت کارهای اندود، ریزش ملات در زمان اجرای اندود به پای کار اولین عامل افت به حساب میآید. به علت ناهمواری سطوح زیرین اندودها، تفاوت ضخامت اجرایی با ضخامت محاسباتی نیز عامل دوم افت مصالح است.
افت حاصل از ریختن و از بین رفتن ملات
این افت برای اندودکاری سیمانی روی سطوح قائم و سقف به استثنای اندود تگرگی حدود۵ درصد است. برای اندود تگرگی این افت ۳۰ تا ۵۰ درصد در نظر گرفته میشود. علت انتخاب ۵ درصد افت برای اندودهای قائم این است که مصالح ریخته شده، جمع آوری شده و با ضافه نمودن اندکی سیمان دوباره استفاده میشود. بنابراین مقدار ۵ درصد افت به منظور در نظر گرفتن بهای سیمانی است که برای آماده سازی مجدد ملات ریخته شده استفاده میشود. برای اندودکاری افقی دور ریز ملات بسیار اندک و قابل صرفنظر کردن است. ولی در محاسبات عمران سافت، برای در نظر گرفتن عوامل پیش بینی نشده درصد کمی نیز برای دور ریز این اندودها در نظر گرفته شده است.
افت حاصل از تغییر ضخامت
برای اندودکاری این افت به دلیل صاف نبودن زیر کار و نوسان پستی و بلندی های آن است. بنابراین معمولاً حفظ اندازه خواسته شده ممکن نیست و احتمال نازکتر یا ضخیم تر شدن اندودها همواره وجود دارد. برای این منظور اضافه ضخامتی به اندازه یک تا دو میلیمتر (یک تا دو لیتر بسته به نوع کار) در نظر گرفته میشود.
ضخامت اندودکاری
ضخامت اندودکاری مطابق عرف کارِ استادکاران ایرانی انتخاب شده و در جدول زیر آمده است.
در اندودکاری های نما برای سهولت در اجرای کار و همچنین ایجاد درز انبساط یا دلایل دیگر، از شیشه استفاده میشود. ملاتی که برای نصب شیشه به کار میرود، عموماً با مصالح اندود تفاوت دارد.
مصالحی که در کروم بندی یا شمشه گیری استفاده میشود، معمولاً از جنس خود اندودکاری است.
مقدار مصالح مصرفی و نیروی انسانی مورد نیاز اندودکاری
در جدول زیر مقدار ملات مصرفی و نیروی انسانی مورد نیاز حجم معینی از اندودکاری آورده شده است. با استفاده از اطلاعات جدول میتوان حجم عملیات انجام شده توسط یک گروه کاری را محاسبه کرد. پس از بدست آوردن مقدار ملات مورد نیاز ازجدول زیر، با مراجعه به مقدار مصالح مصرفی در ملات های ساختمانی، مصالح مورد نیاز سطوح اندود کاری به دست خواهد آمد. با در دست داشتن مقدار مصالح مصرفی و نیروی انسانی، آنالیز بهای اندودکاری های ذکر شده به راحتی قابل محاسبه است.